آشنایی با آجر از دوران باستان تا امروز

برای آشنایی بیشتر با تاریخچه پیدایش آجر این مقاله نوشته شده توسط کارخانه تولیدی سجاد را تا آخر مطالعه نمائید تا اطلاعی هرچند مختصر در مورد این موضوع پیدا کنید.

آجر یکی از مصالح ارزشمند در بناهای باستانی و سنتی و آثار معماری امروزی بوده است که در آن پی های آجری، کرسی چینی، دیوار سازی، ستون های قطور و ظریف، جرز، پایه و پوشش انواع طاق ها، دیوار کشی ها و در اسکلت بناهای مختلف از قبیل مساجد، مدرسه، کارخ ها، پل ها، منازل مسکونی و بسیاری دیگر استفاده و بکار گرفته شده است.

در گذشته چادرنشینان برای پختن غذا زمین را به اصطلاح اجاق چال می کردند. در اثر آتش درون اجاق دیواره و کف اجاق که خاکی بود پخته و سخت می شد. همین پدیده سبب پختن خشت و بوجود آمدن آجر شد. حداقل ۵۰۰۰ سال است که آجر ساخته شده از خاک رس بکار می رود.

اولین بار از آجر برای ساخت شهرهایی در پاکستان کنونی به کار برده اند. در آغاز برای درست کردن خشت، گل رس و کاه را با لگد کردن مخلوط می کرده اند و سپس مخلوط آماده شده را د ر قالب های مربع و یا در مواردی مستطیل فشرده کرده اند و در آفتاب خشک می کردند.

خشتی که در آفتاب خشک شده بود نمی توانست بدون کاه خودش را نگه دارد.

پس از گذشت زمان مردم دریافتند که با گداختن رس، آجرهایی به دست می آید که محکم تر و در برابر هوا و فشار نیروها مقاوم تر از خشت است.

آجر واژه ای بابلی و نام خشت نوشته هایی بوده است که بر آنها فرمان و از این قبیل را می نوشتند. ساده ترین تعرف برای آجر این است که آجر حدودا جسم سختی است مصنوعی که از پختن خاک رس با اسکلت سازی اصلی با مقاومتی در حدود سنگ به دست می آید و ابعاد آن بنا به نیاز قابل تغییر است. آجر به عنوان یکی از مهمترین مصالح ساختمانی از قدیم مورد استفاده قرار می گرفته است.

مصرف آجر به عنوان مصالح ساختمانی در ایران سابقه باستانی دارد. در حال حاضر با توجه به بالا رفتن تراکم جمعیت و ساخت ساختمان های چند طبقه استفاده از آجر در اسکلت این ساختمان ها مقدور نیست و از اسکلت فلزی یا بتنی استفاده می شود ولی از آجر برای دیوار چینی داخل ساختمان و همچنین نماسازی بسیار استفاده می شود.

استفاده از آجر در معماری ایران جایگاه بسیار ویژه ای داشته به طوری که از آن برای نماسازی و دیوار چینی ساختمان ها و بناهای تاریخی بسیار استفاده شده است.

تاریخچه پیدایش آجر

فن و ساخت آجر به سال های باستان و کهن می رسد. مصرف آجر به پیش از تاریخ و هزاران سال قبل از آن می رسد. در ادوار باستان در کناره های رودهای دجله و فرات پس از طغیان آن ها بر سطح زمین گل و لای رسوب می کرد. این رسوب ها دارای چسبندگی خاص بود و بر اثر تابش خورشید آب آن تبخیر می شد و تر کهایی در آن به وجود می آمد و لای خشک به صورت قطعات نامنظم می شد. این لای به علت چسبندگی زیاد که از خاک و املاح به دست می آمد برای دیوارهای گلی چین های در آن روزگار مصرف می شد.

در دوران اشکانیان و ساسانیان از وجود آجر برای اسکلت سازی بناها و به خصوص پوشش طاق ها استفاده شد. همچنین در معماری ادوار اسامی به خصوص در قرن چهارم از آجر به عنوان نماسازی استفاده شده و شیوه های دلنشین مانند انواع خطوط کوفی و نقش های هندسی اسلامی در اشکال بسیار متنوّع به وجود آمد، که در این شیوه پیوند بین رجهای آجرنما و اسکلت و استخوان بندی بنا یکی است.

ایران دوره قاجاریه با شهرسازی جدید اما در چهارچوب سنت مواجه شد. از هنر آجرکاری در سردر سازی منازل، نماسازی داخلی و خارجی بناها به خصوص در طاق پوش بازارها، کاخ ها، به ویژه در مسجدسازی و مدرسه سازی ها و نماسازی های داخلی برای حیاط سازی ها استفاده شده است.

صنعت و هنر آجرکاری

به طور کلی صنعت آجرپزی در عهد معماری پیش از هخامنشی تکامل یافت؛ تا جایی که در دوره هخامنشی پخت آجرهای لعابدار منقوش و برجسته بسیار معمول بود.

آجر های چهارگوش و مستطیل شکل بیش ترین کاربرد را در آثار معماری داشته است. اندازه آجرها، هم از طول و عرض و هم پهنا و ضخامت به مرور زمان کوچکتر شده است.

در گلچین های آجری، نق شدهی در رج های آجرکاری بسیار حائز اهمیّت است. برای این کار با آجرهای رنگین م یتوان نقوش بسیار دل پذیری به وجود آورد. در استفاده از آجر رنگی برای نقش دادن به متن آجرکاری نمای ساختمان باید دقّت کرد و با جاب هجایی آجرهای رنگی در متن، ر جهای آجرکاری را به صورتی طراحی کرد که با ترکیب آجرهای رنگی نقوش بسیار زیبایی در نما حاصل شود.

در هنر آجرکاری به خصوص در بناهای مسکونی معماران خو شذوق، گلچین ها و نقوش بسیار زیبا و د لنشینی را خلق کرده اند که برخی از آن ها از گنجینه هنرهای معماری تا به امروز برای ما به میراث باقی مانده است.